Γυναίκα! Το μισό του ουρανού, το μισό της Γης. Ο Παράδεισος για κάποιους, η κόλαση για άλλους. Ούτως ή άλλως, οι γυναίκες αριθμούν πάνω από τον μισό πληθυσμό του πλανήτη μας. Ασχολήθηκαν μ’ αυτήν πολλοί. Ποιητές, συγγραφείς, ζωγράφοι, καλλιτέχνες την αποθέωσαν και άλλοι της έριξαν το ανάθεμα.

Είχα την τύχη να γεννηθώ σε χωριό, κοντά στη φύση, και τα πρώτα μου ακούσματα ήταν τα κελαηδήματα των πουλιών, το ζουζούνισμα των εντόμων την άνοιξη, οι φωνές των οικόσιτων ζώων και τα μουσικά μου ακούσματα ήταν τα δημοτικά μας τραγούδια σε χαροκόπια και γιορτάσια των απλών ανθρώπων του λαού, που με ευλόγησε ο Θεός και συμμετείχα. Αγάπησα πολύ το δημοτικό μας τραγούδι, ανεκτίμητο κομμάτι της παράδοσης του λαού μας, και τώρα που ήρθαν τα δύσκολα, βάζω κι εγώ ένα λιθαράκι στην προσπάθεια που γίνεται για τη διάσωση των ιερών και των οσίων.

Δημοτικό τραγούδι, ποίηση του λαού μας μεγάλης λογοτεχνικής αξίας, σε γλώσσα στρωτή, απλή, όμορφη, με παρομοιώσεις, αλληγορίες, προσωποποιήσεις, διαμάντια και μαλάματα της ευαίσθητης ψυχής του λαού μας. Μέσα από τα τραγούδια του ο λαός εκφραζόταν. Τραγουδούσαν οι άνθρωποι τις χαρές και τις λύπες τους, τη χιλιάκριβη τη λευτεριά, την πίκρα, τα βάσανα και τα σκοτάδια της σκλαβιάς, τον έρωτα, τη χαρά της ζωής, τους αγώνες και τις αγωνίες τους, τα συναισθήματά τους. Το δημοτικό τραγούδι έρχεται από πολύ μακριά, από τις ραψωδίες του Ομήρου, τα ακριτικά, τα κλέφτικα, και φθάνει ως το σήμερα. Είναι τ’ αχνάρια, τα βήματα και η περπατησιά ενός λαού στις χιλιετηρίδες που πέρασαν. Για τη μεγάλη αξία των δημοτικών μας τραγουδιών έχουν γράψει πολλοί Έλληνες και ξένοι. Οι συλλέκτες των δημοτικών μας τραγουδιών και οι συλλογές είναι εκατοντάδες. Το δημοτικό τραγούδι είναι ένα κομμάτι της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς των Ελλήνων, είναι οι ρίζες μας και η ταυτότητά μας.

Ζώντας τα πιο πολλά χρόνια μου σε χωριά, κοντά στους απλούς ανθρώπους, γνώρισα τη δύσκολη ζωή τους με τους πολλούς κόπους και πόνους και τις λιγοστές χαρές τους. Όχι πως δεν τα γνώριζα όλα αυτά, αφού από αγροτική οικογένεια κατάγομαι.

Έζησα από κοντά το θάρρος, την εργατικότητα, τη δύναμη, την υπομονή, την επιμονή και την αποφασιστικότητά τους. Θαύμασα πολύ τις γυναίκες του λαού, τις αγρότισσες, για το πώς κατάφερναν να κάνουν τόσα πράγματα. Αυτές οι γυναίκες ήταν η μια κολόνα που στήριζαν το σπίτι, την οικογένεια. Στο σπίτι νοικοκυρές, δέσποινες, στα παιδιά δασκάλες, στους γονείς βοηθός, στον σύντροφο στήριγμα, εργάτριες στο χωράφι και στα ζώα. Και όλα αυτά σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, που ήθελε τη γυναίκα πολλά βήματα πίσω από τον άνδρα. Και όμως, οι γυναίκες αυτές πορεύονταν ολοζωής με αγάπη, αυτοθυσία, υπομονή και επιμονή για το σπίτι και τους ανθρώπους τους.

Θαυμάζοντας αυτές τις γυναίκες, με πρώτη τη ΜΑΝΑ μου, σκέφτηκα να σεργιανίσω στον όμορφο, πολύχρωμο κι ευωδιαστό χώρο του δημοτικού μας τραγουδιού και να τολμήσω να καταγράψω μέσα από τους στίχους του τι έγραψαν οι απλοί άνθρωποι του λαού για τη γυναίκα.

Φυσικά δεν είναι δυνατόν να τα συμπεριλάβω όλα, γιατί το θέμα είναι μεγάλο και πολύ εκτεταμένο. Γι’ αυτό ζητώ την κατανόηση και την επιείκεια των αναγνωστών και όλων όσοι αγαπούν τα δημοτικά τραγούδια για παραλείψεις και ατέλειες.

Γαρυφαλλιά Κατσαμπάνη-Τσαγκάρη

Πρόλογος

Ομηρικά έπη

Ακριτικά τραγούδια

Παραλογές

Ιστορικά και κλέφτικα τραγούδια

Τραγούδια του έρωτα και της αγάπης

Τοπικά τραγούδια για τον έρωτα και τις όμορφες

Τραγούδια του γάμου

Τραγούδια για τη μάνα

Σατυρικά τραγούδια

Νανουρίσματα – Ταχταρίσματα

Κάλαντα

Μοιρολόγια

Βιβλιογραφία

Βιβλιοκριτικές

Τραγούδια του γάμου

Στολίζεται μια λυγερή απ’ το πρωί ως το βράδυ,

και περιμένει τον αετό, να ’ρθει και να την πάρει,

βάζει τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι φρύδια

και τον λαμπρό αυγερινό τον βάζει δαχτυλίδια…

Ντύσου, στολίσου λυγερή, σιάξου, στολίσου κόρη,

για να ’ρθει να σε βρει οι γαμπρός, κήπο και περιβόλι.

Ούλα τ’ αηδόνια ζήλεψαν και πέταξαν μπροστά σου,

λένε χαρά στη νιότη σου, χαρά στην ομορφιά σου.

Έχεις μαλλιά κατάξανθα, στις πλάτες σου ριγμένα

άγγελοι σου τα χτένιζαν, με τη χρυσή τη χτένα.

Τα πιο πάνω τραγούδια τα τραγουδούσαν κοπέλες όταν ντυνόταν και στολιζόταν η νύφη, σε μια από τις πιο όμορφες στιγμές της ζωής. Παινέματα για τη νύφη τα πιο κάτω τραγούδια και οι στίχοι.

«Νύφη, το χιόνι πάτησες και πήρες την ασπράδα,

κι από τα τριαντάφυλλα τη ροδοκοκκινάδα»,

«Νύφη μου, ωραιότατη και κοντυλογραμμένη

σ’ όλο τον κόσμο ξακουστή και πολυπαινεμένη»,

«Νύφη μου, ωραιότατη και λεμονιάς κλωνάρι…»,

«Ωραία είναι η νύφη μας, ωραία τα προικιά της,

ωραία κι η παρέα της που κάνει τη χαρά της…».

Νύφη μου ωραιότατη και στρογγυλό φεγγάρι…

Νύφη μου όταν γεννιόσουνα ήταν η μέρα σχόλη

και λειτουργούσαν ο Χριστός και οι δώδεκα Αποστόλοι.

Νύφη, γαρυφαλλόστομη, μελαχρινή και νόστιμη.

Νύφη μου ξάστερο νερό και ξέλαμπρο φεγγάρι…

Η Γαρυφαλλιά Κατσαμπάνη-Τσαγκάρη
γεννήθηκε το 1944 στο Δώριο Τριφυλίας.
Σε ηλικία επτά ετών έχασε τον πατέρα
της. Τις εγκύκλιες σπουδές της ολοκλή-
ρωσε στο χωριό της. Σπούδασε έναν
χρόνο στο Πάντειο και τέσσερα χρό-
νια στη Σχολή Μαιών τού Μαιευτηρίου
«Αλεξάνδρα». Ως μαία εργάστηκε στο
Δημόσιο σε αγροτικά ιατρεία του τόπου
της. Διαμένει μόνιμα στη Βαλύρα Μεσ-
σηνίας.
 

Στα Γράμματα εμφανίστηκε το 1993 και έχει εκδώσει τα
παρακάτω βιβλία: 1) «Τα χελιδόνια», ποιήματα για παιδιά,
1993, 2) «Άλλα αλήθεια και άλλα παραμύθια», αφηγήμα-
τα-μύθοι, 1995, 3) «Στην άκρη της πόλης», διηγήματα, 1996,
4) «Διέξοδος και φυγή», ποιητική συλλογή, 1997, 5) «Οι λεύ-
κες ξαναγέμισαν πουλιά», διηγήματα, 1999, 6) «Μύθοι – Θρύ-
λοι – Ιστορίες», λαογραφικό, 2001, 7) «Δημοτικά τραγούδια
και μοιρολόγια του τόπου μου», λαογραφικό, 2004, 8) «Από
καρδιάς», ποιητική συλλογή, 2008, 9) «Η κυρά του λόφου»,
διηγήματα, 2011, 10) «Τα δώδεκα παιδιά του χρόνου», λαο-
γραφικό, 2013, 11) «Του νου και της καρδιάς», ποιητική συλ-
λογή, εκδ. Λεξίτυπον, 2016, 12) «Δροσοσταλιές και νότες»,
ποιήματα για παιδιά, εκδ. Λεξίτυπον, 2016, 13) «Απ’ όσα
γράφει η ζωή», διηγήματα, εκδ. Λεξίτυπον, 2018, 14) «Λαο-
γραφικά» (Απόκριες – Καρναβάλι στα Σουλιμοχώρια της Τρι-
φυλίας), εκδ. Λεξίτυπον, 2018.
 

Πολλές εργασίες της, ποιήματα και πεζά, έχουν δημοσιευτεί
στα λογοτεχνικά περιοδικά: «Πνευματική Ζωή», «Τριφυλιακή
Εστία», «Νέα Αριάδνη», «Έκφραση», «Ιθώμη», «Μαθητική
Χαρά» και στις εφημερίδες «Σημαία», «Φωνή», «Μεσσηνια-
κός Λόγος», «Νουμάς», «Μεσσηνιακά Νέα», «Βαλύρα», «Η
Φωνή του Αγίου Νίκωνα», «Τα νέα των Σουλιμαίων», «Γεωρ-
γιτσιάνικα Νέα» κ.ά.
 

Ποιήματα, διηγήματα και λαογραφικά κείμενά της έχουν
καταχωρηθεί στις εξής ανθολογίες: 1) «Ανθολογία για παιδιά
και νέους», εκδ. Τοξότης, 2) «Λογοτέχνες του καιρού μας»
(Ανθολογία Νεοελληνικής Ποίησης), εκδ. Πνευματική Ζωή, 3)
«Παναθήναια 2004», εκδ. Δ.Ε.Ε.Λ., 4) «Ανθολογία Ποίησης»,
1ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, 2005, εκδ. Υδρόγειος, 5) «Ανθο-
λογία Ποίησης και Διηγήματος», εκδ. Πολιτιστική Συνεργασία,
τόμος Γ΄, 2006, 6) «Μεσσηνιακές Δημιουργίες», στους επτά
τόμους που εκδόθηκαν αντίστοιχα τα έτη 2006, 2008, 2011,
2012, 2014, 2016 και 2020, εκδ. Ένωση Μεσσήνιων Συγγρα-
φέων, 7) Ανθολογία Ποίησης «Διεθνής Γιορτή Ποιητών» της
Δ.Ε.Ε.Λ. 2011, εκδ. Σμυρνιωτάκης, 8) «Έλληνες Ποιητές και
Ζωγράφοι» (Ανθολόγιο), εκδ. Σμυρνιωτάκης, 9) «Ανθολογία
Ποιήματος – Διηγήματος και Δοκιμίου» (Θ΄ Τόμος: Σύγχρονοι
Έλληνες λογοτέχνες – με αφιέρωμα στη Μεσσηνία), εκδ. Πολι-
τιστική Συνεργασία, 2016, 10) Στους 2 τόμους της «Παιδικής
Ανθολογίας»: α) «Φθινόπωρο – Χειμώνας», εκδ. Μαραθιά,
2020, β) «Άνοιξη – Καλοκαίρι», εκδ. Φιλιππότη, 2021, που
είναι συμμετοχή και συνεργασία επτά Μεσσήνιων λογοτέχνι-
δων, 11) Στην επετειακή έκδοση «Από το ’21 στο 2021» της
Ένωσης Μεσσήνιων Συγγραφέων, εκδ. Καλλίεργο, 2021, 12)
«Ανθολογία Ποιήματος – Διηγήματος και Δοκιμίου» (Ι΄ Τόμος:
Σύγχρονοι Έλληνες λογοτέχνες – Αφιέρωμα στη Μεσσηνία),
εκδ. Πολιτιστική Συνεργασία, 2020.
 

Εξακολουθεί να δημοσιεύει σε εφημερίδες και περιοδικά
βιβλιοπαρουσιάσεις και κείμενα με θέματα επίκαιρα, ιστορι-
κά, λαογραφικά.
Έχουν γραφτεί εκατοντάδες κριτικές από αξιόλογους αν-
θρώπους των Γραμμάτων και του Πνεύματος που επαινούν
το έργο της, για το οποίο έχει τιμηθεί με πολλές και ποικίλες
διακρίσεις, τριάντα πέντε συνολικά, τόσο στην Ελλάδα όσο
και στο εξωτερικό, από αρμόδιους φορείς του πολιτισμού κ.ά.
Έχει προσκληθεί και πραγματοποιήσει ομιλίες σε Δημοτικά
Σχολεία, Νηπιαγωγεία, Δήμους και Πολιτιστικούς Συλλόγους.
Έχει εργοβιογραφηθεί στην «Πελοποννησιακή Λογοτεχνία»
του Κώστα Σταμάτη, στη «Διαρκή Ιστορία της Νεοελληνικής
Λογοτεχνίας» του Μιχάλη Σταφυλά και στη «Μεγάλη Εγκυ-
κλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» του Χάρη Πάτση,
τόμοι 14 και 27.
 

Είναι τακτικό μέλος της «Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών»,
της «Διεθνούς Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών», της «Ένω-
σης Μεσσήνιων Συγγραφέων» και του «Συνδέσμου Ιστορικών
Συγγραφέων».