Τα «Ψήγματα Λαϊκής Σοφίας της Βισαλτίας», που παρουσιάζονται και αναλύονται σ’ αυτό το βιβλίο, είναι φράσεις που αντλήθηκαν από την απεραντοσύνη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Βισαλτίας και καταγράφονται στο γλωσσικό της ιδίωμα. Είναι παροιμίες, παροιμιώδεις φράσεις και λαϊκά γνωμικά, όπου φαίνεται η σημασία τους, τόσο όσον αφορά στο περιεχόμενό τους όσο και για τον ρόλο τους στην καθημερινότητα των ανθρώπων της Βισαλτίας. Πρωτίστως όμως αναδεικνύεται η ικανότητα των δημιουργών τους, των συνήθως αγράμματων ανθρώπων του λαού μας, να συνθέτουν λόγο πυκνά δομημένο, συμπυκνώνοντας βαθιά νοήματα ακόμα και σε δυο μονάχα λέξεις, όπως γίνεται στην παροιμία Χαμηλουφόρτου, ψιλουτραγούδα. Η παρουσίαση και η ανάλυσή τους πιστεύουμε ότι είναι ένα ακόμη βήμα στην ατέρμονη διαδρομή για την καταγραφή των στοιχείων της παράδοσης του τόπου μας.

Νίκος Λ. Πασχαλούδης - Φωτεινή Β. Μπιζιάνου

Πρόλογος

Παροιμίες

Παροιμιώδεις Φράσεις

Λαϊκά Γνωμικά

Ευρετήριο

Χαμηλουφόρτου, ψιλουτραγούδα.

• Φόρτωνε χαμηλά, τραγούδα χαμηλόφωνα.
• Ο τύπος φόρτου είναι προστακτική του ρήματος φορτώνω, ενώ το ψιλοτραγούδα σημαίνει σιγοτραγούδα ή τραγούδα χαμηλόφωνα. Γίνεται παιχνίδι με την ηχητική αντίθεση των λέξεων χαμηλός και ψιλός, ενώ στην ουσία και στους δυο όρους της παροιμίας υπάρχει η έννοια του χαμηλού. Στο αγροτικό περιβάλλον του τόπου μας χρησιμοποιούσαν για τις μεταφορές αγαθών ζώα με σαμάρι, τα λεγόμενα σαμαριάρικα. Στις μεταφορές αυτές υπήρχε κίνδυνος να γείρει το φορτίο και να ανατραπεί, αν η ευστάθειά του δεν ήταν καλή. Καλή ευστάθεια πετύχαιναν οι αγρότες φορτώνοντας τα φορτία όσο μπορούσαν πιο χαμηλά στο σαμάρι, κατεβάζοντας έτσι χαμηλά το κέντρο βάρους του φορτίου, πετυχαίνοντας, χωρίς να ξέρουν Φυσική, ευσταθή ισορροπία. Έτσι μπορούσαν να είναι ήσυχοι και να ψιλοτραγουδούν. Είναι μια διαφορετική διατύπωση της κοινής παροιμίας «Κάλλιο γαϊδουρόδενε, παρά γαϊδουρογύρευε».
• Η παροιμία λέγεται για κάθε περίπτωση που θέλει κάποιος να τονίσει, ότι είναι απαραίτητο η οποιαδήποτε ενέργεια να σιγουρεύει ή να εξασφαλίζει λιγότερες έγνοιες. Για παράδειγμα, η σωστή μελέτη του σχεδίου μιας εργασίας εξασφαλίζει σιγουριά για την επιτυχή εκτέλεσή της. Το ίδιο συμβαίνει κι όταν μικραίνουν οι φιλοδοξίες των φοιτητών, των μαθητών, επιστημόνων, πολιτικών κ.ά. Όλοι απαλλάσσονται από το υπερβολικό άγχος για την πρωτιά ή γενικώς για την ανέλιξη και μπορούν να «ψιλοτραγουδούν» απολαμβάνοντας τη ζωή τους.

Μπρουστά χουρεύ(ει)φακήκι πιςπααίν(ει) τ’ αρνί.

• Πρώτη στον χορό είναι η φακή και πίσω πηγαίνει το αρνί.
• Σύμφωνα με ένα μύθο, δυο γυναίκες με περιορισμένα οικονομικά μέσα, έκαναν την Πασχαλιά διαφορετικές επιλογές. Η πρώτη ξόδεψε όλα τα χρήματά της για καινούρια ρούχα κι έφαγε αναγκαστικά μόνο φακή, ενώ η δεύτερη προτίμησε το ψητό αρνί και παραμέλησε την εμφάνισή της. Στην Πασχαλιάτικη γιορτή, όμως, το σιργιάν(ι), η πρώτη με τα καινούρια ρούχα μπήκε μπροστά στο χορό, ενώ η δεύτερη χόρευε πίσω. Δες σχετικά και την παροιμία 74.
• Σχολιάζει την οικονομική συμπεριφορά και τις επιλογές των ανθρώπων, που άλλοι φροντίζουν την εμφάνισή τους, βάζοντας τη διατροφή σε δεύτερη μοίρα, ενώ άλλοι κάνουν την αντίθετη επιλογή.

Όποιους φουβάτι τα σπουρτούδιαδε σπέρ(ει)στιάρ(ι).

• Όποιος φοβάται τα σπουργίτια δεν σπέρνει σιτάρι.
• Όποιος φοβάται ότι τα σπουργίτια θα του κάνουνε μεγάλη ζημιά, τρώγοντας από τις θημωνιές του πολύ σιτάρι, δεν σπέρνει σιτάρι. Είναι βέβαια υπερβολικοί οι φόβοι του και αυτό τονίζεται με την παροιμία. Το αποτέλεσμα, λοιπόν, αυτού του φόβου είναι η παντελής έλλειψη σταριού στο σπίτι του φοβιτσιάρη, αντί της μικρή απώλειας που θα είχε αν τρώγανε μικρές ποσότητες της σοδειάς του τα σπουργίτια.
• Λέγεται για να σχολιάσει ειρωνικά αυτούς οι οποίοι, για να αποφύγουν κάποιες δραστηριότητες, προβάλλουν ως δικαιολογίες ασήμαντα εμπόδια.

Ο Νίκος Λ. Πασχαλούδης γεννήθηκε στην Τερπνή Σερρών το 1936.

Είναι παντρεμένος με την καθηγήτρια Δ. Ε. Φωτεινή Μπιζιάνου και έχει δυο θυγατέρες, τη Βαΐα και τη Βασιλεία.

Τελείωσε το εξατάξιο Γυμνάσιο Νιγρίτας και σπούδασε Φυσικός στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης.

Το 1964 διορίστηκε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και υπηρέτησε μέχρι το 1990. Εργάστηκε ως καθηγητής, Δ/ντής Μεταλυκειακού Κέντρου, Γυμνασιάρχης και ως Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Δ. Ε. του Νομού Σερρών. Παράλληλα από το 1984 μέχρι το 1987 υπηρέτησε τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών, ως πρόεδρος της Εφορείας της.

Μετά το 1974 εκλέχτηκε επανειλημμένα πρόεδρος της ΕΛΜΕ Σερρών και εκπροσώπησε τους συναδέρφους του ως αιρετός εκπρόσωπός τους.

Το 1996 δημοσίευσε μια σειρά διηγημάτων στην εφημερίδα των Σερρών «Παρατηρητής». Δημοσίευσε επίσης περιγραφές παραδοσιακών παιχνιδιών και άλλο λαογραφικό υλικό, στη δίμηνη έκδοση του συλλόγου των Τερπνιωτών της Θεσσαλονίκης Η Τερπνή.

Στη συνέχεια έγραψε τα βιβλία:

1.     Τα Τερπνιώτικα και τα Νιγριτινά. Ένα γλωσσικό ιδίωμα της Βισαλτίας Σερρών. Αθήνα 2000.

2.     Τότε που παίζαμε. Τα παραδοσιακά παιχνίδια της Βισαλτίας Σερρών. Αθήνα ¹2001, Θεσσαλονίκη ²2008.

3.     Οι Λαζαρίνες της Βισαλτίας. 69 Λαζαριανά τραγούδια με 100 παραλλαγές. Θεσσαλονίκη 2002.

4.     Δημοτικά τραγούδια του Θεολόγου Ευβοίας., Σέρρες 2006.

5.     Δημοτικά Τραγούδια. Η μουσική παράδοση της Νιγρίτας και της Βισαλτίας. Θεσσαλονίκη 2007.

6.     Η Τερπνή. Αναφορές στο χθες και το σήμερα. Θεσσαλονίκη 2012.

7.     Η Βισαλτία του χθες.H ζωή στο αγροτικό περιβάλλον της Νιγρίτας και των χωριών της Βισαλτίας. Θεσσαλονίκη 2013.

8.     Παραδοσιακά επαγγέλματα στη Νιγρίτα και την Τερπνή. Υπό έκδοση.